سوغات مشهد (بخش دوم)
به شما پیشنهاد میکنیم قبل از خرید بلیط سفر به مشهد و شروع سفرتان این مطلب را بخوانید تا از سوغات این شهر بیشتر بدانید و بتوانید برای خرید تصمیم بهتری بگیرید.
انگشترسازی و فیروزه‌تراشی
اگر مسافر مشهد و یا نیشابور بودید، چه سوغاتی بهتر از فیروزه اصیل و گران‌بهای مشهد می‌توانید برای عزیزانتان بیاورید؛ این سنگ رنگ و زیبایی خیره‌کننده‌ای دارد که می‌تواند هر کسی را شیفته خود کند. این شهر دارای ظرفیت زیادی در حوزه سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی است و هنر سنگ‌تراشی آن زبانزد خاص و عام است. بنابراین می‌توانید از این شهر انواع سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی را که به دست استادکاران ماهر تراش خورده، بخرید اما فیروزه یکی از قدیمی‌ترین سنگ‌های شناخته‌شده در دنیاست و زیبایی‌اش در طول تاریخ آن را در زمره سنگ‌های پررمز و راز قرار داده و افسانه‌ها در مورد آن نسل به نسل و سینه به سینه ساخته شده است. فیروزه‌تراشی نیز یکی از پیشه‌های قدیمی در استان خراسان محسوب می‌شود و با شهرتی که معادن نیشابور در تولید این کانی ارزشمند دارند، شاید بهتر باشد چشم سنگ‌های قیمتی خراسان که همان فیروزه باشد را انتخاب کنید. خراسان رضوی مقام نخست هنر فیروزه‌تراشی کشور را دارد. در حدود ۳۰۰ کارگاه تراش فیروزه در خراسان رضوی فعال هستند. سالانه ۴۰ تن سنگ فیروزه در خراسان رضوی تولید می‌شود که ۱۵ تا ۲۰ درصد آن به صورت نگین تراش می‌خورد. هر سال ۶ هزارکیلوگرم فیروزه در کارگاه‌های تراش فیروزه‌ی مشهد و نیشابور تراش می‌خورد. استادکاران مشهدی و نیشابوری نقش‌های مختلفی را بر روی اشیای سنگی می‌اندازند که معروفترین آنها عبارتند از: گل شاه‌عباسی، گل مرغی، گل ریز، ترنج، خطی، کاروان، چهره، شکارگاه، نقوش اسلیمی و نقش رورو که بیشتر در حاشیه استفاده می‌شود. البته از آنجا که فیروزه خود زیبایی منحصربه‌فردی دارد، آن را با اشکال ساده‌تری چون اشکال پیکانی، مسطح و دانه تسبیحی تراش می‌دهند که طرفداران زیادی دارد.
سنگ باارزش فیروزه را اغلب بر رکاب نقره یا طلا می‌نشانند و انگشتر و مدال و گوشواره می‌سازند و این کار با دست انجام می‌شود و طبیعتا قیمتش تا حد زیادی گران است، از این رو می‌توانید نگین فیروزه تراش‌خورده موردنظرتان را بدون آن‌که رکابی داشته باشد، انتخاب کنید. این‌طوری قیمتش ارزان‌تر خواهد شد و عزیزانتان خودشان می‌توانند بر حسب سلیقه برایش رکاب یا قاب درست کنند. ولی بدانید که اگر فروشنده‌ای نگین فیروزه تراش‌خورده‌ای به دستتان داد که قیمتش 40 تا 50 هزار تومان بود، باید به اصل‌بودن آن شک کنید.
اگر مسافر مشهد هستید، می‌توانید برای سیاحت و گردش فرهنگی هم که شده، سری به طوس و نیشابور بزنید و هم آرامگاه بزرگان ادبیات ایران چون فردوسی و خیام را زیارت کنید و هم از شهر بی‌نظیر نیشابور که معدن فیروزه است و استادکاران چیره‌دستی در تراش فیروزه دارد، خرید کنید. در طبقه دوم بازار امام‌رضا(ع) نیز كارگاه‌های كوچك صنایع‌دستی، طلاكاری و فیروزه‌تراشی ایجاد شده است.
البته بازارچه‌های موقت صنایع‌دستی هم که ویژه ایام نوروز است، در دسترس شما قرار دارد. در مجتمع تجاری زیست خاور نیز با دقتی بیشتر در مرغوبیت فیروزه می‌توانید از انواع سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی و زیورآلات خرید کنید.
همچنین در نیشابور می‌توانید با کمک راهنمایان گردشگری، هم از کارگاه‌های تراش فیروزه دیدن کنید و هم فیروزه اصیل بخرید.
پیشنهاد ثبت فن و هنر فیروزه تراشی در فهرست میراث ناملموس جهانی، به شورای سیاست گذاری ثبت جهانی ارائه شده و موافقت اولیه در این زمینه صورت گرفته است.
محصولات چرمی
مشهد از گذشته‌های دور یکی از تولیدکنندگان بزرگ چرم در کشور بوده و هر ساله صادرات زیادی از انواع لباس، کیف و کفش چرم به اقصی نقاط دنیا داشته است . محصولات چرمی تولید شده در مشهد، کیفیت بالایی دارند و بسیاری از برندهای مشهور و معتبر چرم در مشهد قرار دارند و از سوغات مشهد محسوب میشوند که بسیار پرطرفدار است.
تشخیص چرم طبیعی از چرم ساخت دست انسان در برخی موارد بسیار دشوار است. چرم طبیعی بسیار گرانتر از چرم مصنوعی است. برخی از کالاهای چرمی اگر با چرم اصل تولید شده باشند، معمولاً دارای شناسنامه بوده که اطلاعات مربوط به کالا در آنها درج شده است. در مورد برخی از محصولات چرمی اگر امکانش وجود داشته باشد، به قسمتهای برش خورده آنها نگاه کنید. اگر در آن بخشها نشانه‌ای از حالت پلاستیکی و نرم مشاهده کردید چرم طبیعی نیست. چرم را لمس کنید. چرم طبیعی بسیار نرم و منعطف است. چرم را بو کنید. چرم طبیعی بوی مشخص و خاص دارد که هرگز نمی‌توان از آن کپی‌برداری کرد. به بافت چرم نگاه کنید اگر گره‌ها، خلل و فرجهای آن طبق الگویی قابل شناسایی باشد، چرم مصنوعی است. چرم طبیعی و مصنوعی را از پشت آنها نیز می‌توان از هم تشخیص داد. چرم مصنوعی دارای پوششی در قسمت پشت است که هنگام برش آسیب می‌بیند و کاملاً مشخص است.
فرش و گلیم و بافته‌های داری
قالی و قالیچه و انواع بافته‌های داری مثل گلیم و جاجیم از سوغات مشهد هستند که بسیار محبوبند. قالی‌بافی خراسان در طول حیات ۱۵۰۰ ساله‌ی خود در زمان سلطنت شاهرخ میرزا (از سلسله تیموریان) یکی از پررونق‌ترین ادوار تاریخی خود را گذرانده است. مشهد، مرکز استان خراسان يکی از کانون‌های قالی‌بافی ايران است.
گل‌های بزرگ شاه‌عباسی شبيه طرح‌های اصيل هراتی، طرح‌های افشان لچک و ترنج با حاشيه‌های کتيبه‌ای، انواع طرح‌های گل فرنگ، طرح لچک و ترنج سعدی از طرح‌های رایج در فرش مشهد هستند. رنگ‌های قرمز سير (قرمزدانه)، عنابی، کرم، انواع سبز، آبی و سرمه‌ای و قهوه‌ای از عمده رنگ‌های مورد استفاده در قالی‌های امروز مشهد است.
ظروف سنگی
دیگهای سنگی یکی از پر خاصیتترین سوغات مشهد می باشد که قدمت آن به ۱۴ قرن می‌رسد و متاسفانه با وجود فواید بسیارش در زندگی های مدرن و امروزی به فراموشی سپرده شده است .. در اصطلاح عامه‌ی مردم مشهد، به این ظروف سنگی «هرکاره» می‌گویند. از ویژگی‌های این نوع سنگ که نوعی سرپانتین است می‌توان به نرم و مقاوم بودن آن در برابر آتش اشاره کرد. همین ویژگی سبب می‌شود که به دلیل طبخ ملایم و آرام، غذای پخته شده در این ظروف، لذیذتر شود
ظروف سفالی و سنگی به علت اینکه سنخیت با ذات انسان دارند آرامش دهنده هستند و ضرر های ظروف تفلن ، آلومینیومی و پوشش های شیمیایی و سرطان آور را ندارند . غذا در این دیگ ها با کمترین حرارت به بهترین نحوی پخته می شود .جالب است که درون هرکاره هیچ‌گاه خط و خش هم نمی‌افتد و خاصیت ضد چسبندگی آن تا پایان عمر دیگ، با او خواهد بود.شستن آن بسیار راحت و حتی بدون مواد شوینده و با آب ولرم و سرد به راحتی شسته می شوند.طعم غذا بسیار گوارا است و مزه خوشمزه آن با غذاهای پخته شده در سایر ظروف ، قابل قیاس نیست . هر نوع گوشتی داخل این دیگ ها با حرارت ملایم در دو ساعت خوب می‌پزد.
بخاطر نیاز به حرارت کم و نیز سنگی بودن و در نتیجه داغ نشدن زیاد ، غذا کمتر می سوزد و در صورت تمام شدن آب غذا مقدار سوختگی آن کمتر می شود..
هرکاره‌تراشی به عنوان یک هنر سنتی و یک سوغات اصیل، هنوز هم جایگاه خود را در میان مسافران حفظ کرده است و گردشگران زیادی در سفر به استان خراسان رضوی به ویژه شهر مشهد، از این ظروف برای خود و نزدیکانشان تهیه می‌کنند. در ضمن آبگوشت در مشهد در این دیگهای سنگی طبخ می‌شود که بسیار خوشمزه است و به آن دیزی سنگی می‌گویند. اگر از طرفداران آبگوشت هستید آن را از دست ندهید.
سجاده، جانماز، مهر و تسبیح
از آن جایی که بیشتر مسافران این استان، زوار امام رضا (ع) هستند و مرکز این استان یعنی شهر مشهد یک شهر مذهبی است، در فروشگاه‌های اطراف حرم و به ویژه بازار رضا، انواع سجاده، جانماز، مهر و تسبیح به فروش می‌رسد. سجاده‌ها بیشتر از جنس ترمه و مخمل گلدوزی شده هستند. تسبیحها نیز با جنس‌های مختلف و انواع گوناگون از جمله عقیق، شاه‌مقصود، دلربا، فیروزه، ام‌البنین و کهربا عرضه میشوند.
از معروفترین و شناخته‌شده‌ترین تسبیحها، تسبیح شاه مقصود می‌باشد که 33 دانه است هر قدر بیشتر در دست چرخیده بشود صاف و صیقلی تر شده و ارزش بیشتری پیدا میکند .
معدن سنگ شاه مقصود در کوه های واقع در اطراف شهر قندهار (شهری در کشور افغانستان) است در جهت غربی مزار امام زاده ای مشهور به شاه آقا که از نسل امام کاظم علیه السلام می باشد، قرار دارد.
گفته شده وجه تسمیه این سنگ به این نام، این است که در آن زمان که افغانستان جزء ایران بوده است، شخصی به نام مسعود شاه از طرف پادشاهان صفوی حاکم آن منطقه بوده و چون مرقد امام زاده شاه آقا را تعمیر و بر آن بنائی ساخت و آن منطقه را آباد نمود، لذا سنگ هایی که از آن کوه نزدیک به این امام زاده استخراج می‌کرده‌اند و از آن تسبیح می ساختند را شاه مسعود نامیدند که به مرور ایام به شاه مقصود تغییر یافت . این تسبیح هنگامی که نو باشد حدود ۱۰۰ هزار تومان قیمت دارد و مالش و صیقل که موجب براق شدن تسبیح شده، قیمتش را تا ۴ میلیون تومان بالا می‌برد.
عطر
یکی از محصولاتی که در این استان به عنوان سوغات ارائه می‌شود، انواع عطر است. استفاده از رایحه خوش در دین اسلام توصیه شده است و در آداب زیارت آمده است که زائران پیش از مشرف شدن به حرم مطهر از عطر استفاده کنند. فروشگاه ها و مغازه هایی که در اطراف حرم این فرآورده را عرضه می نمایند، عطرهایی با رایحه های گوناگون از گل سنجد، کبری، گل مریم، گل نرگس، بهار نارنج، زعفران، گل یخ و یاس سفید ارائه می نمایند. در میان زائران حرم، عطر گل محمدی و یاس از شناخته شده ترین عطریات مذهبی به شمار می روند.
چاروق
چاروق، پاپوشی است که در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفته و بیشتر قسمتهای آن از چرم تهیه می‌شده است. مراکز مهم چاروق‌دوزی در استان، قوچان و بجنورد می‌باشد و این هنر در استان زنجان نیز رایج است. تکنیک کار در قوچان و بجنورد به این صورت می‌باشد که بعد از اینکه چرم را خیس کرده، قالب زده و صیقل دادند، آن را از قالب بیرون آورده و اقدام به گلدوزی روی آن می‌نمایند. بر خلاف چاروق مهاباد که رویه ابریشم‌دوزی شده دارد، رویه چاروق قوچان و بجنورد چرمی است که اطراف و رویه آن را گلدوزی می‌نمایند. برای تزئین از نخ گلابتون و نخ ابریشم استفاده می‌شود. طرحها و نقوش اکثراً ذهنی هستند و به نامهای مختلف گل، سه‌گلی، چهارگلی، بوته‌دار و گل‌بادامی خوانده میشوند.
چاروق ظریف، فرم خاصی دارد و با مواد اولیه‌ی مخصوص و فقط برای راه رفتن روی قالی و اطاق‌های مفروش ساخته می‌شود که قبلا پشت‌بسته و بدون پاشنه بود. ولی چند سالی است که به صورت پاشنه‌دار ساخته می‌شود.
پوستین دوزی
در زمره صنایع دستی و سوغات مشهد پوستین دوزی و نقش اندازی روی آن از اهمیت و جایگاه برخوردار است. بنا بر شواهد، فن پرورش و نمک زدن، تراش و خورش دادن و آماده کردن پوست برای جلیقه، پوستین و زیرانداز، دارای سابقه هزار ساله و یا بیشتر می باشد. برای تزیین پوستین نیز از هنر سوزن دوزی و با رنگ آمیزی استفاده می کردند. امروزه پوستین دوزی از هنرهای مردم شاندیز محسوب می شود که در کنار کار کشاورزی و دامپروری به این حرفه نیز روی آورده اند و به تولید انواع سجاده، پادری، دایره های کفشی، دستکش و غیره اشتغال دارند.
تولیدات نمدی
امروزه گردشگرانی که به سوی تفرجگاه های طبیعی مشهد از جمله شاندیز و طرقبه می روند، این گونه تولیدات را در فروشگاه های عرضه محصولات متنوع و سوغات مشاهده می کنند که در اندازه ها و رنگ های گوناگون وجود دارند. نمد از پشم گوسفند تنیده شده و به صورت کلاه، زیرانداز و … تولید می شود.
ارغوان بافی
این هنر دستی، از به هم تنیده شدن تار و پود ترکه های نازک حاصل از درختچه‌های ارغوان هنری سنتی و بومی ایجاد می‌شود که به ارغوان بافی معروف است. این سوغات مشهد با ترکه‌های ارغوان، گیاهی طبیعی و خودرو از دره های منطقه مایان طرقبه انجام می‌شود. برداشت ترکه‌های ارغوان معمولا در اواسط بهار آغاز و تا اواخر پاییز ادامه دارد. پس از جمع‌آوری ترکه‌ها آنها را در محیطی خیس و نم دار خوابانیده و آماده کار می نمایند و با بافتن ترکه های ارغوان به یکدیگر سبدها و اقلام تزیینی تولید و به بازار فروش عرضه می نمایند.
